6 Şubat Depremlerinde günlerce televizyon başında enkaz altından kurtarılan kişilerin umut verici görüntülerini izledik. Peki bu insanlar enkazdan çıkarıldıktan sonra tedavilerine nerede devam ettiler?
Maalesef çoğu durumda yanıt sahra hastaneleri ya da hastane gemileri oldu. Çünkü birçok modern hastanemiz, taşıyıcı sistemleri sağlam kalsa bile yapısal olmayan elemanlardaki hasarlar nedeniyle hizmet veremez hale geldi.
Çarpıcı Verilerle Durumun Özeti
- 1994’ten bu yana depremler 800.000’den fazla can kaybına yol açtı. Bunların yaklaşık 400.000’i deprem anında, kalan 400.000’i ise yetersiz sağlık hizmeti nedeniyle gerçekleşti.
- 1994’teki 13 büyük depremde, 740 hastanenin 667’si işlevini kaybetti. Hasarların büyük kısmı mimari ve mekanik bileşenlerden kaynaklandı.
- 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri’nde en az 236 sağlık tesisi kullanılamaz hale geldi.
- 2019’da 6.4 büyüklüğündeki depremde bir hastane, yalnızca kırılgan mimari bileşenler ve ekipman hasar gördüğü için en kritik günde işlevsiz kaldı.
- Günümüzde yönetmelikler (TBDY 2018 vb.) hastanelerin deprem sonrası operasyonel kalmasını yasal bir zorunluluk haline getirmiştir.
Türkiye’den Çarpıcı Örnekler – 6 Şubat Depremleri
- Malatya Eğitim ve Araştırma Hastanesi: Yapısal elemanlarında hasar olmamasına rağmen, yaygın yapısal olmayan hasarlar sebebiyle depremden 52 gün sonra dahi kullanılamaz durumdaydı. Onarım için gönderilen çalışanlar artçı sarsıntılar sırasında şiddetli sallantıdan korkarak binayı terk etmiş ve geri dönmeyi reddetmişti.
- Nurdağı Şehir Hastanesi: Benzer şekilde, yapısal elemanlarında büyük hasar olmamasına rağmen yapısal olmayan elemanların hasar görmesi nedeniyle devre dışı kalmıştır.
Bu vakalar, hastanelerin depremden sonra en çok ihtiyaç duyulduğu anda hizmet verememesinin en önemli sebebinin yapısal olmayan elemanlar olduğunu en net şekilde ortaya koymaktadır.
Mekanik Bileşenler: Hayatla Doğrudan Bağlı Sistemler
- Medikal Gaz Hatları: Yoğun bakım ve ameliyatların temelidir. Kopmalar ya da sızıntılar, ventilatöre bağlı hastaların hayatını doğrudan tehdit eder.
- Yangın Söndürme Sistemleri: Sprinkler hatlarının kopması yangına müdahaleyi imkânsız kılar; su baskını ise kritik cihazları devre dışı bırakabilir.
- Havalandırma ve Klima (HVAC) Sistemleri: Steril alanlarda bozulmaları enfeksiyon riskini artırır.
- Kritik Mekanik Ekipmanlar (jeneratör, chiller, pompalar): Yer değiştirdiklerinde ya da devrildiklerinde tüm altyapıyı durdurabilir.
Elektrik Bileşenleri: Kesintisiz Yaşam Hattı
- Yaşam Destek Üniteleri: Elektrik kesintisi, ventilatör ve diyaliz gibi cihazlara bağlı hastaların kaybına yol açabilir.
- Acil Aydınlatma ve Jeneratör Sistemleri: Çalışmazsa, tahliye ve müdahale süreçleri kaotik hale gelir.
- Elektrik Panoları & Kablolama: Devrildiklerinde veya koptuğunda iletişim, asansör ve sterilizasyon sistemleri felç olur.
- Yüksek Teknoloji Tıbbi Cihazlar (MR, tomografi, anjiyo): Bozulmaları hem milyonlarca dolarlık kayıp hem de kritik tanı ve tedavinin durması anlamına gelir.
Mimari Bileşenler: En Zayıf Halka Ama Çok Etkili
- Asma Tavanlar: Depremde en hızlı çöken elemanlardan biridir; hem yaralanmaya yol açar hem de tahliye yollarını kapatır.
- Bölme Duvarlar & Cephe Elemanları: Çökme durumunda iç dolaşım durur, acil servis ve yoğun bakım erişilemez hale gelir.
- Kapılar, Pencereler ve Acil Çıkışlar: Sıkıştıklarında ya da kırıldıklarında tahliyeyi yavaşlatır, hayat kurtarma zinciri kırılır.
Psikolojik Etkiyi Unutmamak
Deprem sonrası hastaneye sığınan bir kişinin ilk gördüğü şeyin çökmüş tavanlar, devrilmiş cihazlar olması, sadece fiziksel değil, psikolojik olarak da güven duygusunu yok eder. Hastane “en güvenilir yapı” olmaktan çıkar, toplumun yaralarını derinleştirir.
Sonuç ve Çağrı
1994’ten bu yana yaşanan her deprem aynı gerçeği hatırlatıyor: Hastaneler yalnızca ayakta kalmamalı, aynı zamanda işlevsel kalmalı.
- 1994’te 667 hastanenin devre dışı kalması,
- 2019’da küçük bir depremle bile hastanelerin kapanması,
- 2023’te Malatya ve Nurdağı örnekleriyle yüzleştiğimiz acı gerçek,
bu ihtiyacı açıkça ortaya koymaktadır.
Hastane yapılarında mekanik, elektrik ve mimari yapısal olmayan elemanların korunması, yalnızca mühendislik gereksinimi değil, insan hayatına karşı bir yükümlülüktür.
Her bir detay uzmanlıkla tasarlanmalı, saha imalatları konunun ehli kişilerce denetlenmeli ve her paydaş, şantiyelerin en yoğun anlarında dahi vicdani, mesleki ve insani sorumluluklarını unutmamalıdır. Çünkü bu yapılar, yalnızca betonarme kütleler değil; yüz binlerce insanın hayatına doğrudan dokunan mekânlardır.
📌 Kaynaklar
- EERI (2023). The Kahramanmaraş, Turkey Earthquake Reconnaissance Report.
- AFAD (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri Sonrası Durum Raporları.
- FEMA E-74, ASCE 7, NFPA 13, ASTM E-580, TBDY 2018
